Валентин Гаврильевич ИСАКОВ-эдэр ыччакка ыарахан атлетикаҕа чөмпүйүөн, физик, радиоинженер, ааҕар-суоттуур массыыналары, электроннай телеграф станциялары үлэҕэ киллэртээбит инженер, Саха өрөспүүбүлүкэтин сайдыытыгар кылаатын иһин анал бэлиэлэр хаһаайыннара, “Тойук” норуодунай этнографическай ансаамбыл чилиэнэ уонна салайааччыта, норуот ырыаһыта, “Илкэн” хаһыат эппиэттээх сэкэритээрэ, КМНС ассоциациятын бырабылыанньатын чилиэнэ, “Г.М. Василевич” аатынан СӨ Бэрэсидьиэнин лауреата, СӨ олоҥхоһута, “Олоҥхо” уонна КМНС тыйаатырдарын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа, эбэҥки нимҥакаанын толорооччу, эбэҥки норуотун ассоциациятын сиэри-туому толорор бөлөҕүн салайааччыта, элбэх фестиваллар, көрүүлэр кыайыылахтара, алгысчыт, Эдьээн аҕыс кылаастаах оскуолатын 1964 сыллаах таһаарыылааҕа
Оскуолаҕа 1955 сыллаахха мин убайдарбын Диманы, Ереманы сайыһан сэттэ сааспын сыл аҥаара туола иликпинэ барсарбар, ийэм Мочуо, аҕам Хабырыыс: “- Эйигин оскуолаҕа ылбаттара буолуо”, — диэтэллэр да, таҥаспын-саппын бэлэмнээн, Буор Хайа сайылыгыттан улахан оҥочону икки өттүгэр бэрэбинэлэри баайталаан, уонтан тахса сайылыкка сайылаабыт, үлэлээбит оскуола оҕолорун олордоннор, Ньукулай оҕонньору уонна Хачылаас Түмэппиийи эрдииһит, куормаһыт гынаннар, атаарбыттара. Аллан эбэ ол саҕана уута олус ыраас этэ, төһө да дириҥ буоллун, балыктары көрө-көрө сүүрүк хоту устабыт. Сорох балыктар биир сиргэ сытан эрэ аргыый аҕай аалыҥнаһар курдуктар. Оҕонньоттор состороонньонон балыктыыллар, син араас балыгы хаптараллар. Ол барыта күннээх баҕайы ичигэс, тыала суох күҥҥэ олус сонун, кэрэ этэ. Байанай аартыгар балай да өр устан тиийбиппит. Тахсаммыт дьиэбитигэр тиийэн хоммуппут, сарсыҥҥы оскуолаҕа барарбытын бэлэмнэммиппит, барыта олус долгутуулаах, күүтүүлээх баҕайы. Сарсыныгар убайдарбын кытта оскуолаҕа тиийбиппитигэр, бастаан, илиниэйкэ диэни оҥордулар, кылаастарынан остуруойдаттылар, дириэктэр Полина Никифоровна Адамова саҥа үөрэх сылынан эҕэрдэлээтэ, туйгун, ситиһиилээх үөрэҕи баҕарда, кылаастаргытыгар барыҥ диэн дьаһайда. Ньолубуой (подготовительнай) кылааска тиийбиппэр, биир кылааска убайбын Ереманы кытта бииргэ үөрэнэр буоллум. Кинилэр иккис кылаастарыгар төрдүөлэр эрэ. Учууталбыт Василиса Васильевна Атласова бастаан биһигини, саҥа үөрэнэ кэлбит оҕолору, барыбытын кытта билсэн баран, миигин, сааһыҥ кыра, диэн ылымаары гыммыта. Дьонум Буор Хайа сайылыгар олорор буоланнар: — “Хайыамый, өрүскэ киирэммин, сайылыкпар төннүөм буоллаҕа”, — диэбиппэр, ыыппата: — Олор, үөрэнэн эр, — диэбитэ. Арааһа, баран иһэн ол-бу буолан хаалыа диэтэҕэ. Убайдарым үөрэппит-такайбыт буоланнар, учууталбыт бары биэрэр ыйытыыларын хоруйдаан, барытын кэпсээн испитим. Кылааспытыгар 14 оҕо этибит. Онон араас учаастактан кэлбит оҕолордооҕор арыый да чобуо буолан биэрбитим, ол күммүт үөрэҕэ бүтүүтэ, Василиса Васильевна: — Сарсын эмиэ үөрэнэ кэлээр, — диэбитигэр, олус үөрбүппүн өйдүүбүн. Билигин ол оскуолаҕа бииргэ киирбит оҕолорбутуттан Рая Качеласова, Оля Митина, Галя Апросимова, Зоя Сентизова, Ваня Атласов, мин баарбыт быһыылаах. Дьэ, итинник, үйэ-саас тухары умнуллубат оскуолаҕа үөрэххэ киирбит күнүм ааспыта…
Василиса Васильевна биһигини ааҕарга, суоттуурга олус дьаныһан үөрэппитигэр маҥнайгы учууталбар махталым баһаам. Куруутун көрүстэҕинэ, үөрэҕим, олоҕум туһунан сураһан, олохпун хайдах оҥостубуппун истэн, ситиһиилэрбиттэн ис сүрэҕиттэн үөрэрэ, өссө элбэх дьолу-соргуну баҕарара…
Эһиилигэр маҥнайгы кылааска Мария Семеновна Прокопьеваҕа, оскуолабытыгар үөрэнээччи элбэҕэ бэрт буолан, иккис симиэнэҕэ үөрэммиппит. Онно Ваням оннугар убайа Валентин Атласов, эдьиийим Маайа (Өлөксөөндөрө кыыһа) эбиллибиттэрэ, Рая ийэтин кытары атын бөһүөлэккэ, Элдьикээҥҥэ көспүтэ, Митя Федоров, Олялаах эмиэ көспүттэрэ, Зоя аҕата Күпкэ холкуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлии баран, күптээбитэ. Учууталбыт Мария Семеновна олус да кэрэ, номоҕон этэ, биһиги кинини кус оҕолорун курдук батыһа сылдьарбыт, киниэхэ үөрэнэрбитин наһаа сөбүлүүрбүт. Онно үлэ уруогар туойтан арааһы оҥоттордоҕуна, билиҥҥи курдук пластилин суоҕуттан, туой буору хантан ылыахпытый, ийэм лэппиэскэ астыырыгар эдьиийбиниин Маайалыын тиэстэтиттэн ылан дьиэтээҕи үлэбитин тиэстэттэн оҥорон, лэппиэскэни кытта бииргэ буһарарбыт. Оскуолаҕа тиийэммит, учууталбыт сыана туруордаҕына, уруок кэннэ онтубутун сиэн кэбиһэрбит. Кылааспытын бүтэрэрбит саҕана Арамаан Өлөксөйө ыалдьан, таттарар буолан эмтэтэ ыыппыттара, онон үөрэнэн бүппүтэ. Үөрэҕэр сүрдээх сүрэхтээх этэ, үөрэниэн баҕата ол ыарыытыттан туолбакка хаалбыта… Кылааспытын бүтэрэрбитигэр аан бастаан пиэнньиэр көстүөрүгэр кыттыбыппыт. Бүөтүр өтөҕүн Баҕадьы диэки өттүгэр ырааһыйаҕа көстүөр буолбута, онно араас этэрээттэр эр-биир маршруттарын толороннор, кэлэн испиттэрэ. Кыайбыт кылаас этэрээтин пиэнньиэрдэрэ уонна оскуола бастыҥ үөрэнээччилэрэ көстүөр уотун оттубуттара. Учууталлар бары бааллара, пиэнньиэрдэр нууччалыы “Взвейтесь кострами” диэн ырыаны хуорунан ыллаабыттара, ньиргитэн түһэн олус да үчүгэй этэ. Биһигини, үөрэххитигэр кытаатыҥ, оскуола уопсай олоҕор буолар араас тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттыҥ, эһигини эмиэ эһиилгиттэн саҕалаан пиэнньиэргэ ылыахпыт диэн баһаатай Зоя Васильевна Атласова эппитин ис сүрэхпиттэн ылыммытым.
Ити сыллаахха саас, ыам ыйын саҕаланыытыгар, Эдьээммитигэр араадьыйа киирбитэ. Эдьээн олохтоохторо бары оҥкучах хаһан остоолбо туруоруутугар үлэлээбиттэрэ, онно Кеша Ушницкай диэн эдэр киһи кэлэн Марк Алексеевичтыын лиинийэ тарпыттара, араадьыйаны хас ыал ахсын киллэрэн холбообуттара. Араадьыйанан соторунан, ыйбыт бүтэ илигинэ, “Эр Соҕотох” олоҥхону истибиппит. Эһээбит Дьэримиэй оҕонньор уонтан тахса оҕонньоттору ыҥыттаран бииргэ истибиттэрэ. Онно биһиги, сиэннэрэ уолаттар, чэй кутан кинилэри аһатааччы буолбуппут, бииргэ олоҥхону истибиппит. Кэлэр нэдиэлэҕэ бу чааска салгыытын биэриэхпит диэбиттэрэ, оннук үс нэдиэлэҕэ үстэ биирдии чаас олоҥхону истибитим. Оҕонньоттор үгүстэрэ бу олоҥхону билэр эбиттэр этэ. “Бачча үчүгэй саҥалаах-иҥэлээх киһиэхэ кэпсээнигэр биир тыл тиийбэтэ, маннык үтүө ырыаһыт буолан баран ырыатыгар биир матыып тиийбэтэ”, — диэн сыана быспыттарын, кэлин олоҥхоһут буолан, араадьыйаҕа-тэлэбиидьэнньэҕэ ыҥырыллан олоҥхолуурбар биирдэ, бириэмэнэн хааччахтыылларыттан тахсарын билбитим.
Иккис кылааска үөрэнэрбитигэр Федот Никитич Седалищев биһигини кытары биир хоско убайым Еремей төрдүс кылааһын үөрэппитэ. Кини “Совершенно верно!” диэн этэн баран биэһи туруорарыттан наһаа астынар этибит. Ити үөрэх сылыгар мин пиэнньиэргэ киирбитим, убайым Еремей үөрэҕэр туйгун буолан “Артек” пиэнньиэр лааҕырыгар барбыта. Кинини кытары Варя Павлова барыахтааҕын: — “Сааһыҥ кыра” – диэн ыыппатахтара. Пиэнньиэргэ киирэн звено хамандыыра, пиэнньиэр этэрээтин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, дружина баһаатайынан оскуоланы бүтэрэрбэр буола сылдьыбытым. Элбэх пиэнньиэр сборун ыытыспытым.
Үһүс кылааска Василиса Васильевна кэнсиэрдиир сыанабыт хаптаһын быыстаах кэннигэр үөрэппитэ. Онно арай биирдэ, табаах куһаҕанын туһунан кылаас чааһыгар учууталбыт бөппүрүөскэни өлөҥ от умнаһын нөҥүө тардан баран, ону хайытан сымалатын ылан илиитин көхсүгэр кыратык биспитэ, сонно хабыллан хаалбытын көрөн олус сөхпүтүм, куттаммытым даҕаны. Ити курдук адьас табаах куһаҕанын илэ-чахчы көрдөрөн, табаах тардар киһи тыҥата маннык буолар, онон түбүркүлүөскэ, атын да ыарыыларга түргэнник хаптарар, диэбитин өйдөөн хаалбыппын. Сааһын интэринээт аттыгар Зоя Васильевна көҕүлээһининэн пришкольнай участак диэни оҥорбуттара, частоколунан күрүөлээбиттэрэ. Онно баҕана иинин хаһа сылдьаммыт, былыргы дьон туттар таастарын балай да элбэҕи булбуппут уонна саҥа остолобуой оһоҕун акылаатын хаһа сылдьаннар, тутааччылар мааман тииһин булбуттара. Ону биллэрбиттэригэр, Дьокуускайтан историк-археолог кэлэн бүтүн оскуола оҕолоругар, олохтоохторго анаан лиэксийэ аахпыта. Эһиги дойдугутугар былыр былыргыттан дьон-сэргэ таптаан олохсуйар сирэ эбит диэн лиэксийэтин түмүктээбитэ.
Учаастакпытыгар араас оҕуруот аһын олордубуппут. Күһүн онно мин үүннэрбит хортуоппуйум улаханын сөхпүттэрэ, хомойуох иһин, төһө ыйааһыннааҕын өйдөөбөппүн. Ол оҕуруот аһа барыта интэринээт остолубуойугар туттарыллыбыта. Биһиги оскуолабытын бүтэрэн барыахпытыгар диэри бу учаастакпытыгар оҕуруот олордон, көрөр этибит, сайылыкпытыттан да кэлэммит хаппыыстаҕа уу кутарбыт, хортуоппуйу көмөрбүт.
Төрдүс кылааска үөрэнэрбэр ньолубуой кылааһы бүтэрбит түөрт оҕолортан Толя Винокуровы, Лиза Иванованы ыланнар, маҥнайгы кылааһы көтүтэннэр, иккис кылааска үөрэтэр буолбуттарын көрөммүн, бырааппын Олегы маҥнайгы кылаастан бастакы уруок кэнниттэн сиэтэн аҕаламмын кинилэри кытта олордон кэбиспитим, учууталлара да утарбатаҕа. Онон эдьиийдэрин Вералаах Тоняны, убайын Валераны кытары бииргэ тэҥҥэ үөрэнэн оскуолатын бүтэрбитэ. Уля Абрамова эрэ соҕотоҕун маҥнайгы кылааска, детсад кэнниттэн саҥа үөрэнэ киирбит оҕолордуун, үөрэнэ хаалбыта. Төрдүс кылааспар Федот Никитич үөрэппитэ, саахыматтыырга үөрэтэн, күрэхтэһиилэргэ кыттар буолбутум. Кыра кылаастарга үөрэнэрбэр чистописание диэн предмеккэ эрэ үһү ылар этим. Ол да буоллар, билигин буочарым үчүгэйинэн сорох дьону сөхтөрөбүн. Ол “чистописание” уруогун өҥөтө! Өссө биири этиэхтээхпин: кыра кылааска үөрэнэрбитигэр наһаа тымныы кыһыннар буолбуттара. Оскуолабытыгар олорор Владимир Иннокентьевич Винокуров хас сарсыарда аайы төһө тымныы буолбутун суруйан, истиэнэҕэ бары көрөр гына сыһыарбыт буолара. Онно -60 кыраадыстан тахса сыыппаралар бааллара да, оҕолор кыралыын улаханныын бары оскуолаларыгар үөрэнэ кэлэллэрэ.
Бэһискэ үөрэнэрбитигэр Күп, Чараҥ, Майда начаалынай оскуолаларын оҕолоро төрдүс кылаас кэнниттэн кэлэннэр кылааспытыгар 18 буолбуппут. Кэлбит оҕолор интэринээккэ олороллоро, интэринээт сэбиэдиссэйэ Егор Егорович этэ. Биирдэ, “Один в поле воин” диэн аҕа дойду сэриитигэр биһиги разведчикпит туһунан киинэ кэнниттэн, Казаков артыыс оонньообут ньиэмэс эписсиэрин үтүктэн, оскуола пуорматын фуражкаларын өрө хантаппыт оҕолору таһааран, кини улаханнык илиниэйкэҕэ мөхпүтэ, ньиэмэс өстөөхтөрүн үтүктэ сылдьаҕыт диэн хоруотаабыта.
Кылааспыт салайааччытынан география учуутала Юлия Егоровна Ягодина (Архипова) буолбута. Кини биһигини хаартыска түһэрэргэ эбии үөрэппитэ олохпутугар көмөлөспүтэ. Дириэктэрбит Виктор Прокопьевич Ягодин ахсаан уруогун үөрэтэрэ. Кэнсиэрдэргэ ырыа ыллыырбар мандолинаҕа оонньоон доҕуһуоллуура. Кэлин байааҥҥа Дягилев Юрий Илларионович, онтон бииргэ үөрэнэр Владиленым байааҥҥа оонньуурга үөрэнэн доҕуһуоллуур этилэрэ. Нуучча тылын учуутала Евдокия Иннокентьевна, перемена ахсын араас үҥкүүлэргэ үөрэтэрэ. Егор Егорович мастарыскыайга таһааран уолаттары үлэ уруогар уһанарга үөрэтэрэ. Онно Бачьев Хонооһой өрүү баар буолара, куруутун уһанан тахсара. Уруоктар кэннилэриттэн араас куруһуоктар үлэлииллэрэ да, биһиги пиэрмэ оҕолоро, ийэлэрбит ыанньыксыттыыр, ньирэй көрөр буоланнар, онно көмөлөһөр, бырааттарбытын, балтыларбытын көрөр-истэр буоламмыт, олорго үксүгэр сылдьыбат этибит, учууталларбыт да ону билэллэрэ, тута сатаабаттара. Арай күрэхтэһиилэргэ, кэнсиэргэ бэлэмнэниигэ, истиэнэ хаһыатын таһаарыыга хаалан үлэлиирбит, дьарыктанарбыт. Дьоммут ону бопсубат этилэрэ.
Алтыс кылааспытыгар саҥа дьылтан ыла алгебра, геометрия – учуутал Ирина Наумовна, физика – учуутал Владимир Иннокентьевич, химия, ботаника – учуутал Зоя Васильевна, черчение — учуутал Дмитрий Нестерович, нуучча, саха тылларыгар литература уруоктара эбиллэннэр биэстии-алталыы уруоктаах этибит. Владимир Иннокентьевич физикаҕа үөрэтэригэр барыбытын үрдүкпүтүн, ыйааһыммытын кээмэйдэтэн, Ваня Борисов, мин уонна кыра Шура Атласова буоламмыт үһүөн 128 см үрдүктээхпитин билбиппит, арай ыйааһыммыт 28 киилэттэн кыра тахса буоллар да, Шурабыт арыый ыарахан ыйааһыннаах буолан ордон тахсыбыта. Уолаттартан Владилен Умайскай үрдүгэ, кыргыттартан Галя Барахова. Костя Иванов, Валентин Атласов үрдүктэрэ тэҥ да буоллар, Валентин ыйааһынынан быдан баһыйбыта. Онон физик буоларбар ити мээрэйдэр улахан төһүү буолбуттара саарбаҕа суох. Онуоха эбии Юрий Гагарин куосмаска көппүтэ, коммунизмы тутарга электрификацияҕа химизация эбиллиэҕэ диэн Никита Сергеевич Хрущев эппитэ, мин тыл үөрэҕэр кэлин үөрэниэм диэн санаабын уларыппыта, химик эбэтэр физик буолуохха наада диэн санааны алтыс кылааһы бүтэрэрбэр дууһабар иитиэхтээбитэ. Бары коммунизмҥа эрэнэн коммунизмы тутааччылар кодекстарын ис сүрэхпититтэн ылынан үөрэтэр этибит. Коммунизм тутааччыта үөрэхтээх, билиилээх буолара эрэйиллэриттэн үөрэтэр предметтэрбэр үчүгэйдик үөрэнэргэ кыһалларым. Ордук М.В. Ломоносов: “Математика – царица наук”, — диэбитин Ирина Наумовнаттан истэммин, ахсаана суох атын наукалар сайдыбаттарын өйдөөбүтүм. Алтыс кылаастан ыла үөрэхпэр сыһыаным биллэ улаханнык уларыйбыта.
Сэттис кылааска үөрэнэрбитигэр, Саҥа Дьыл кэнниттэн олунньуга Уус-Маайаҕа ийэм оҕолоно барбыта. Кини ынахтарын ким да атын ыанньыксыттартан ылбатаҕа, барарыгар миэхэ хаалларбыта. Уон биэс ынаҕыттан алтата ыанар этилэр, ат оҕуһу көрөрө, пиэрмэ атыыр оҕуһун тутара. Соторунан атын ынахтара төрөөн барыахтаахтара. Пиэрмэҕэ эдьиийбэр Өлөксөөндөрөлөөххө олорбутум. Сарсыарда эрдэ тураммын пиэрмэҕэ ынахтарбын аһатарым, ыанньыктары ыырым. Фуражир баар буолан оту хотоҥҥо бары ыанньыксыттарга түннүгүнэн киллэрэрэ. Фуражирынан убайым Дьөгүөччээн үлэлиирэ, сороҕор ынахтарбар оту түҥэппит буолара, онтон үөрэр эрэ этим. Ынах сааҕын скотник Борисов Бааска күрдьэн таһаарара. Мин ыабыт үүппүн молоканкаҕа илдьэн Мотуоска туттаран дьиэлиирим, кэлэн аһаан бараммын, уларыттан оскуолабар барарым. Оскуолам кэнниттэн кэлэммин күнүһүн эмиэ ыырым, ынахтарбын оҕустарбын эбии аһатарым. Киэһээҥҥи ыам биир оннук ааһара. Сороҕор бииргэ үөрэнэр эдьиийим Маайа барсан көмөлөһөр этэ. Ынахтарым төрүүллэрин саҕана ийэм эдьиийэ Өлөксөөндөрө ынах төрөтүһэрэ, ардыгар оҕонньоро Түмэппий Хачылаас сылдьыһара. Саҥа төрөөбүт ньирэйи зоотехния көрдөрүүтүнэн таблицаны толору суруйарым: оҕус эбэтэр тыһы ньирэй, дьүһүнэ-бодото, ыйааһына бачча, үрдүгэ, агдакатын эргиирэ бачча диэн, ийэтин ыан ылан уоһаҕа бачча диэн уонна да атын көрдөрүүлэри. Арай хамнас ааҕыыта буолбутугар, ийэм ыларынааҕар элбэҕи аахпыттарын көрбүппэр, пиэрмэ биригэдьиирэ Варвара Дмитриевна: “Эн ынахтары төрөтөҥҥүн, үүтүҥ элбээн, хамнаһыҥ улааппыт”, — диэбитигэр үөрбүтүм. Үөрэхпэр букатын хаалбатаҕым, бириэмэбин аттараммын уруоктарбын оҥорон, ааҕан, үксүгэр биэһи ыларым. Үһүс чиэппэрим итинник бүппүтэ. Дьиэбитин, кэтэх хаһаайыстыбабытын быраатым Олег көрөрө, онно оскуолаттан кэлэн иһэн сылдьан ааһарым. Убайым Еремей тохсуска Уус Маайаҕа үөрэнэрэ, улахан убайбыт Дима сопкуоска оробуочайдыыра, үксүн булдозерга прицепщигынан үлэлиир этэ, мас бөҕөнү таһаллара, дьиэтигэр киэһэ эрэ кэлэн, аһаат кулуупка барара, кэнсиэрдэргэ кыттара. Аҕам сэбиэт бэрэссэдээтэлэ буолан түбүгэ элбэҕэ, биһигини дьаһайан, дьиэбитин-уоппутун, балыстарбытын-бырааттарбытын көрөрбүт, үөрэнэрбит, үлэлиирбит. Манна даҕатан кэпсээтэхпинэ, оскуолаҕа саҥа киирбитим кэннэ, сэтинньигэ улахан балтым Галя төрөөбүтэ, маҥнайгы кыыс оҕону бары олус таптаан көрөр-истэр этибит. Иккис кылааһы бүтэрбит сайыммар кыра балтыбыт Шура атырдьах ыйыгар төрөөбүтэ. Адьас мин курдук дьүһүннээҕэ, ол иһин мин тус балтыбынан ааҕыллара. Бэһис кылааска үөрэнэ сырыттахпына алтынньы бүтэһигэр быраатым Ганя төрөөбүтэ. Кинини эһээбит Дьэримиэй оҕонньор үксүн көрөрө-бүөбэйдиирэ, ол да буоллар, оскуолабыттан кэллим даҕаны сололоох эрэ буолларбын бырааппын сүгэ-көтөҕө сылдьарым.
Сэттис кылааспар үһүс чиэппэр бүтүүтүгэр ийэм ааҕы Уус-Маайаттан аҕам сөмөлүөтүнэн аҕалбыта, онно ийэбин олус ахтыбыппын куруутун саныыбын. Бу кыра төрөөбүт уол ийэлээх аҕам онус оҕолоро этэ. Маҥнайгы кыыстарын сэрии саҕаламмыт сылыгар куор ыарыытыгар былдьаппыттара, алтыс оҕолорун, Олег кэнниттэн төрөөбүт Сашаны эмиэ куор ыарыыта илдьэ барбыта. Ол иһин кырабытын Саша диэн ааттаабыттара. Оҕолор дьоммутугар көмөлөһөн, бэйэ-бэйэбитин көрсөн, ити курдук улааппыппыт. Сайын аайы колхуоска, сопкуоска үлэлиирбит. Сэттис кылаас кэнниттэн Федот Никитич быраата — Сэдээлиһэп Оппуонньа салалтатынан уонча буоламмыт кирпииччэ үктээбиппит. Онтон убайдарбын кытта Буксаххайга оттообутум. Үөрэх дьыла саҕаланыыта бүтэн кэлиибитигэр, улаатаммын, убайдарбын кытары эмдэй-сэмдэй буола сиппит этим. Ахсыс кылааспар физкультура уруогар Владиленнаах Валентин кэннилэриттэн үһүс турбутум, оннооҕор доҕорум Ваня санаа курдук намыһах буолан биэрбитэ, Костя Иванов тоҕо эрэ суоҕа, уҥуохпунан кыргыттары барыларын куоппут этим. Ийэм: “Бу уол маннык улааттаҕына, туох да таҥаһа тук буолуо суох”, – диэбитэ таайбыта дуу, атыттар улаатар кэмнэрэ кэлбитэ дуу, эр биир уолаттарым эмиэ уһаан-үрдээн барбыттара. Сэттис кылааска үөрэнэ сылдьаммын, оройуоҥҥа саахымакка, теннискэ күрэхтэһэммин иккис-үһүс буолбутум. Эһиилигэр саахымакка чемпионнаабытым, теннискэ иккис буолбутум, хайыһарга оскуолам хамаандатыгар очко эбэн, уопсай ааҕыыга Эдьээн оскуолатын оҕолоро бириистээх миэстэҕэ тахсыбыппыт. Вячеслав Васильевичка үөрэммэтэҕим да иһин, кини үөрэҕин Ленинград куоракка бүтэрэн кэлэн, оскуолабытыгар стадион оҥорон, чэпчэки атлетика, хайыһар, волейбол Эдьээҥҥэ сайдыбытыгар өҥөтө улахан. Историяны Роман Спиридонович алтыс кылаастан үөрэппитэ. Онно историческай үөрэххэ литератураны билэриҥ олус көмөлөһөр эбит диэн кэпсээбитин куруук саныыбын. Бибилэтиэкэттэн элбэх кинигэни ылан ааҕар этим. Дмитрий Нестерович кэлэн физкультура, уруһуй, черчение уруоктарыгар үөрэппитэ, оҕолору үөрэх таһынан уруһуй, хоһоон суруйуутугар эбии уһуйбута. Бу икки учууталларбыт олус элбэх кэпсээннээхтэр этэ, эккирэтэ сылдьан истэрбит. Саха тылыгар, литературатыгар Татьяна Андреевна Андреева үөрэппитэ. Оҕолорго олус сымнаҕас сыһыаннаах этэ эрээри, кинини хомотумаары, бары кэриэтэ үчүгэйдик уруокпутугар бэлэмнэнэр этибит.
Ахсыс кылааһы бүтэрэрбитигэр ыам ыйыгар барыбытын интэринээккэ олордон үөрэппиттэрэ, эксээмэҥҥэ бэлэмнээбиттэрэ. Бары ситиһиилээхтик оскуолабытын бүтэрбиппит. Аҕам, Гаврил Еремеевич, сэбиэт бэрэссэдээтэлэ, кэлэн биһигини эҕэрдэлээбитэ, оскуола дириэктэрэ Владимир Иннокентьевич ситэтэ суох орто оскуоланы бүтэрбиппит туһунан докумуон туттартаабыта, учууталларбытын кытары хаартыскаҕа оскуолабыт иннигэр түспүппүт. Учууталларбыт оскуола көрүдүөрүгэр ас тарпыттар этэ, онно киирэн аһыы-аһыы кинилэр эҕэрдэлэрин уонна кэс тылларын истибиппит. Ол тыллартан олус диэн уйарҕаабыппын өйдүүбүн. Оскуола оҕолорун олус кыһамньылаахтык үөрэппит, олохпут оҥкулун төрөппүттэрбитин кытары тэҥҥэ түстэспит учууталларбар күн бүгүнүгэр диэри сүрдээҕин ис сүрэхпиттэн махтана саныыбын.
Лидия Попова, хомуйан тиксэриитэ