Форель диэн лососевай балыктар көрүҥнэригэр киирсэр балык кини лосось балыктан уратыта диэн тууһа суох ыраас ууга үөскүүрүн сөбүлүүр, лосось муораҕа сылдьарын ордорор. Форели үс көрүҥҥэ араараллар: үрэх форелэ, күөл форелэ уонна кустук өҥнөөх форель диэҥҥэ. Үрэх форелэ 10 сааһыгар диэри тиийдэҕинэ, миэтэрэ аҥара уһуннаах уонна 12 киилэ ыйааһыннаах буолуон сөп. Үрэх форелэ күөл форелиттэн туох да уратыта суох, тоҕо диэтэххэ кини күөлгэ сээн баар буоллаҕына, дьыл кэмиттэн көрөн киирэ-тахса сылдьар. Кустук өҥнөөх форель эмиэ булкуһа сылдьыан сөп, бөдөҥнөрө 6 киилэҕэ диэри тиийэр эбиттэр.
Кини айылгыта хайдаҕый? Хараҥа өҥнөөх форельлар ыыр кэмнэригэр эбэтэр ас көрдөбүлүгэр олус киэҥ сиринэн тайаабаттар, түһүлгэлэнэн сылдьар сирдэрин эргин сүүрүк үөһээ-аллараа уста сылдьыахтарын сөп. Тымныы кэмҥэ ыан бүтэн баран форель төрүт учаастагар төннөн чүөмпэ түгэҕэр сылдьар. Сааскы халаан кэмигэр үрдүк сыырдаах сирдэри тутуһар, онно кини араас чоху, үөн-күрдьэҕэ буортан суураллыбытын тутан сиир. Тымныы ууну сөбүлүүр буолан куйаас күҥҥэ күрүлгэн анныгар эбэтэр дохсун сүүрүктээх сирдэргэ саһар. Оннук сирдэргэ тымныы түһүөр диэри хорҕойор. Форели сиэмэх кыылынан ааҕаллар, араас бытархай кыыллары сэргэ, бэйэтин да көрүҥүн кыраларын тутаталаан сиэн сөп, атын балыктар искэхтэринэн эмиэ аһылыктанар. Сылаас кэмҥэ түүн сөрүүн түспүтүн кэннэ, эбэтэр сарсыарда эрдэ аһыыр.
Саха сиригэр фореллар хайа үрэхтэрин чүөмпэлэригэр, ол аттынааҕы күөллэргэ эмиэ баар буолуохтарын сөп. Сахалыы аата биллибэт. Тэһии уонна саһан сылдьар буолан мээнэ илимҥэ түбэспэт. Ол да иһин буолуо үгүс дьон кинини аҕыйах уонна сэдэх балык курдук саныыллар. Билигин Дьокуускай куоракка анал фермаҕа атын сиртэн үөскэхтэри аҕалан сэттэ бассыыйыҥҥа, 7 тыһыынча кэриэтэ форелы эксперимент быһыытынан иитэ сылдьаллар. Кэлин, баҕар, сөптөөх усулуобуйалаах сир түбэстэҕинэ, онно ыытан үөскэтиэхтэрин сөп. Атын сирдэргэ араас ферма лары, хаһаайыстыбалары тэрийэллэр.
Сэбиэскэй кэмҥэ Казахстаҥҥа Кольсай диэн Тянь-Шань хайатын быыһыгар баар үс бэйэ-бэйэлэрин кытта силбэһэр күөлгэ Казахстан Коммунистическай партиятын киин кэмитиэтин бастакы сэкэрэтээрэ Димаш Ахмедович Кунаев 1960 сылларга “Серебристый форель” диэни аҕалан ыыттарбыта билигин даҕаны балыктанар сурахтаах.
Евсей Лугинов